تاء تانیث :

صیغه 4 و 5 ماضی: ضربت و ضربتا

تاء تانیث افعال به شکل مبسوطه یعنی کشیده نوشته میشود. 

در اسماء به شکل گرد یا مربوطة . 

در حروف به هر دو طریق یعنی گرد یا کشیده. مانند: ثُمّةَ یا ثُمَّتَ

تفاوت «إنَّ زیداً قائمٌ» با «زیدٌ نفسُهُ قائمٌ» با «زیدٌ قائمٌ قیاماً

مضمون هر سه عبارت دارای تأکید است ولی تأکید هر یک با دیگری تفاوت دارد. عرب زبان هر جا نیاز به تأکید ببیند از تأکید استفاده می‌کند گاهی کلّ حکم را مانند جمله‌ی اوّل که کلّ حکم تأکید شده است، گاهی یک کلمه را تأکید می‌کند،مانند جمله‌ی دوّم که «زید» توسّط «نفس»، تأکید شده است، و گاهی در صدد تأکید حدث است، مانند جمله‌ی سوّم که تأکیدِ حدَث یعنی «قیام» است.

استدراک آن رفع توهمی هست که از کلام قبل بدست میاد .

مثلاً ما میگیم لکن برای استدراک هست . خب چون یک توهمی از کلام قبل برای ما بدست میاد لکن میاد این توهم رو از بین می‌بره . مثلاً من میگم 

زید مجتهد ( زید کوشا هست) 

برای تو این توهم ایجاد میشه که شاید پسر خوبیه

 من برای اینکه این توهم تو رو از بین ببرم ، میگم لکنه شر ( لکن زید پسر بدی هست )

زید مجتهد لکنه شر

بصورت خلاصه : رفع و از بین بردن توهمی که از کلام قبلی شکل میگیره بواسطه ادات استدراک

به عبارت دیگر:

استدراک : روی برگرداندن از جمله قبل ( معنای فرعی ) و روی آوردن به جمله بعد.

استدراک یعنی دفع ( از بین بردن ) توهم از کلام سابق

راه های تشخیص مفاعیل خمسه :

۱ - مفعول مطلق تأکیدی ، فعل رو تأکید می‌کنه.

مفعول مطلق نوعی برای بیان نوع فعل میاد.

مفعول مطلق عددی برای بیان عدد میاد‌‌.

۲ - مفعول به : آن چیزی هست که فعل بر آن واقع شده. 

مثلاً ( ضَرَبَ سعیدٌ زیداً ) 

زدنِ سعید بر زید واقع شده.

۳ -مفعول فیه : آن زمان یا مکانی که فعل در آن پدید اومده رو معلوم می‌کنه.

۴ - مفعول له یا مفعول لأجله : آنچه که فعل برای آن و به جهت آن پدید آمده را روشن می‌کنه.

۵ - مفعول معه : آنچه که فعل با همراهی آن شکل گرفته

جوابش بسیار طولانی هست چون باید کل درس مفاعیل خمسه رو‌ توضیح داد و تک تک فرق هاشون رو گفت. که در کتب نحوی نوشته شده . و در هر مواردی شروط نصب این مفاعیل گفته شده.

فراجع مبادیَ العربیة

وَ إِنَّ کُلّاً لَمّا لَیُوَفِّیَنَّهُمْ رَبُّکَ أَعْمَالَهم إنَّهُ بِما یَعْمَلُونَ خَبِیْرٌ. ( هود / ۱۱۱ 

شاهد مثال ( بما یعملون )

۱ - ( ما ) رو حرف مصدری ( موصول حرفی ) گرفته.

چون اگه ( مای ) حرف مصدری وجود نداشت حرف جر ( باء ) بر فعل یا جمله داخل میشد و جایز نیست. ( یعنی : بِیعملون ) .

به همین خاطر ( ما ) اومده که ( یعملون ) رو تأویل به مفرد ببره

۲ - طبق پاورقی ( ما ) رو موصول اسمی گرفتند. پس حرف جر ( باء ) بر ( ما موصول اسمی ) داخل شده و ( ما ) جمله یا فعل نیست. پس جایز هست حرف جر بر سر ( ما ) بیاد.

نکته : در صورتی ( ما ) موصول اسمی باشه گفتیم باید عائد ( ضمیر ) بهش برگرده. 

خب ضمیر رو در تقدیر گرفتن یعنی اصلش این بوده ( بما یعملونه خبیر ) 

حذف ضمیر عائد زمانیکه منصوب باشه زیاده

خلاصه:

در این مثال هر دو وجه در ما جایز هست. موصول حرفی بنا بر اینکه عائد ندارد. موصول اسمی بنا بر اینکه عائد ( ضمیر ) دارد.

پس نتیجه میگیریم که موصول اسمی مرجع ضمیر واقع میشه.

یا به عبارت دیگر : موصول اسمی ( ضمیر ) بهش بر میگرده که به آن ضمیر میگن عائد.

در اینجا ( ما ) موصول حرفی باشه بهتره. چون عدم التقدیر أولی من التقدیر.

فرق "ما"موصوله "اسمیه"با "حرفیه"چیست؟ راه تشخیص چیست؟

اسمیه تأویل به مصدر نمیبره حرفیه میبره

(ما ) اسمیه عائد داره اما ( ما )حرفیه عائد نداره

( ما )اسمیه نقش می خواد چون اسمه , ( ما ) حرفیه نقش نمی خواهد چون حرف است و حرف نقش نمی خواهد . 

( توجه: ما حرفیه وقتی تاویل به مصدر برده بشه مصدر موولش نقش میگیره ،اما خود( ما ) حرفیه به تنهایی نقش نخواهد پذیرفت )

(ما )اسمیه مرجع ضمیر واقع میشه ولی( ما )حرفیه نه.. چون مرجع ضمیر باید اسم باشد و حرف نمی تواند باشد.

بهترین_راه_تشخیص

بهترین راه که میشه تو جمله تشخیص داد همون عائد و ضمیر هست که به ما بر میگرده . اگر ضمیری به ما موصوله برگشت مای اسمیه خواهد بود چون مرجع ضمیر اسم هست و اگر ضمیری نداشت که به ما برگردد غالبا حرفیه هست .

توجه: گاهی ما در هردو وجه استعمال میشود در جاییکه امکان داره ضمیری محذوف یا در تقدیر باشه.

راه تشخیص اسم ذات.. اسم معنا.. اسم مشتق..

اسم ذات قائم بنفسه هست.. مثل حسین..

برای فهمش نیاز به چیز دیگری نیست.... یعنی ذات اون اسم برای فهم اسم کافیه..

اسم معنا قائم بغیر است.. مثل ضرْب..

یعنی باید یک کسی باشه که عمل ضرب رو انجام بده پس نیاز به غیر داره تمام مصادر اسم معنا هستن.

اسم مشتق.. ازدواج اسم ذات + اسم معنا..   مثل ضارب

یعنی زننده ( یعنی یک حسین وجود داره که عمل ضرب رو انجام میده ) 

پس اسم ذات + اسم معنا = اسم مشتق

چیزهایی که نقش نیستند:

معطوف علیه

موکَّد

مبدل منه

معطوف علیه

مضاف

چیزهایی که نقش هستند:

فاعل

نائب فاعل

مفعول ها (مفعول به و له و مطلق و فیه و...)

مبتدا

خبر

فعل

حال

تمییز

منادی

مستثنی

جارو مجرور ( اختلافی هست بین علما )

مضاف الیه

صفت

بدل

عطف بیان

مؤکِّد

معطوف

( در توابع مثل نعت و بدل و عطف بیان و تأکید و عطف نسق همیشه دومی نقش هست چون از اولی تبعیت میکند )

آیا زمانیکه شرط و قسم جمع شوند میتواند جواب هر دو ذکر شود؟؟

آیا زمانیکه شرط و قسم جمع شوند میتواند جواب هر دو حذف شود؟؟

پاسخ هردو سوال، نخیر هست چون در کلام عرب نیامده.